Πέρα από τη βούληση και τις επιταγές μας ως «αρχαιολόγων», «συντηρητών» και «αρχειοφυλάκων», υπάρχουν μνημεία που αντιστέκονται στο ιστορικό αφήγημα και στα κεκτημένα του. Κάποια λεηλατημένα και ερειπωμένα, άλλα κατακερματισμένα, αφημένα στο έλεος της φθοράς και της εκούσιας άνοιας, ξεγλιστρούν από τις χαραμάδες του χρόνου και καθίστανται σκιρτήματα και τεκμήρια μιας άλλης δυνητικότητας, ενός ανεπιστρεπτί χαμένου μα συνάμα ζωντανού κόσμου.

Ένα τέτοιο μνημείο είναι και η εικαστική εγκατάσταση Το Ικρίωμα, έργο του Ελληνολιβανέζου καλλιτέχνη Georges Salameh. Το Ικρίωμα εξετάζει βιώματα του καλλιτέχνη που σχετίζονται με τις μικρασιατικές, εν μέρει, ρίζες των προγόνων του και τον επαναλαμβανόμενο ξεριζωμό του ιδίου και της οικογένειας του, με τη χαμένη κοιτίδα και την υπόσχεση μιας νέας ζωής στην Αθήνα.

Στον πέμπτο όροφο του Ιδρύματος Θεοχαράκη, με φόντο την Ακρόπολη, ο καλλιτέχνης στήνει ένα εφήμερο εργοτάξιο. Τούτο, στην διττή του μορφή (μνημείο υπό αναστήλωση ή αναδυόμενο από τα βάθη της γης ανασκαφικό εύρημα), περιλαμβάνει μια μαρμάρινη πλάκα με εντυπωμένη στην επιφάνειά της μια έγχρωμη εικόνα. Πρόκειται για το έργο Sweeper που απεικονίζει την πρόσοψη των Προσφυγικών ή αλλιώς Κουντουριώτικων επί της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, η οποία κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, καλύφθηκε με ένα μεγάλο πανί (μια φωτογραφική αναπαραγωγή του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης), προκειμένου να παραμείνει κρυφή η εικόνα εγκατάλειψης και εξαθλίωσης που παρουσίαζε.

Το στιβαρό μαρμάρινο εργοτάξιο συνδιαλέγεται με μια οπτικοακουστική προβολή που περιλαμβάνει το φωτογραφικό έργο Πύλη (2019) και την αρχειακή ταινία μικρού μήκους White Middle Sea (2010). Η Πύλη απεικονίζει το Μνημείο Μικρασιατών στη Σάμο το οποίο διαρθρώνεται από Ιωνικούς κίονες και φέρει χαραγμένα τα ονόματα των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας. Νεόδμητο στην νοτιοανατολική ακτή του νησιού, στο Στενό της Μυκάλης, μόλις 1,25 ναυτικά μίλια από τις μικρασιατικές ακτές, το καλλιμάρμαρο μνημείο συνυπάρχει με το εκκλησάκι του προστάτη των Μικρασιατών, Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης, αλλά και με τον υδροβιότοπο της Αλυκής που φιλοξενεί πολλά είδη ορνιθοπανίδας. Το κτίσμα νοηματοδοτείται ως μια μνημειακή πύλη στο μέλλον, εν αναμονή μιας νέας αρχής. Μνημειακή η θύρα και η μετάβαση, απευθύνεται σε όλους τους πρόσφυγες, σε όλα τα μήκη και πλάτη της Μεσογείου.

Βασισμένο σε οικογενειακό αρχειακό υλικό Super 8, το White Middle Sea καταγράφει το πρώτο ταξίδι του Salameh από τη Βηρυτό στην Αθήνα μέσω Λάρνακας, λίγο μετά το ξέσπασμα του Εμφυλίου Πολέμου του Λιβάνου το 1975. Φαινομενικά, τα πλάνα αυτά ανακαλούν τα παιδικά του χρόνια, τα οποία στην πραγματικότητα όμως έχουν εξαφανιστεί.

«Δεν έχω πλέον πραγματική ανάμνηση αυτής της εποχής. Η παιδική μου ηλικία έχει γίνει για μένα ένα είδος τοπίου», γράφει ο καλλιτέχνης, για να προσθέσει: «Δεν είμαστε άραγε το τοπίο όλων όσων έχουμε δει;» Τα μνημειακά θραύσματα συλλογικής μνήμης των δύο προηγούμενων έργων συμπληρώνονται εδώ από μια προσωπική κατάθεση. Μια κατάθεση που δεν έχει τόσο στόχο να δημιουργήσει έναν αντι-μνημονικό χώρο, αλλά να διερευνήσει, να ανανοηματοδοτήσει και εν τέλει να συμφιλιωθεί με τον τρόπο με τον οποίο κυοφορείται η μνήμη και το παράδοξο αλλά αναγκαίο συμπλήρωμα της, η λήθη.

Καλλιτέχνης: Georges Salameh

Επιμέλεια: Νατάσσα Χριστιά

Διεύθυνση Παραγωγής: Μαρίνα Μήλιου-Θεοχαράκη

Βοηθός Παραγωγής: Νεφέλη Σιαφάκα